Navigacija

O cementu

O cementu

Standardizacija

Javni značaj

Kako se portland cement smatra proizvodom od posebnog značaja za stabilnost i bezbednost objekata on podleže obaveznom sprovođenju postupka ocenjivanja usaglašenosti, koji se sastoji od niza mera i aktivnosti. U Srbiji se primenjuju odredbe Pravilnika o kvalitetu cementa, („Službeni glasnik RS br. 34/2013 i 44/2014”), (u daljem tekstu Pravilnik).

Vrste i sastav cementa

Odredbe Pravilnika se primenjuje na sledeće cemente:

  1. obični portland cement;
  2. sulfatno otporni obični cement;
  3. beli portland cement;
  4. obični portland cement niske toplote hidratacije;
  5. kalcijum-aluminatni cement.

Prema Pravilniku obični portland cementi su podeljeni na sledećih pet glavnih vrsta:

  • CEM I portland cement;
  • CEM II portland-kompozitni cement;
  • CEM III metalurški cement;
  • CEM IV pucolanski cement;
  • CEM V kompozitni cement.

Sastav običnih portland cemenata po pojedinim tipovima prikazan je u tabeli 1.

Sastav sulfatno otpornih običnih portland cemenata po pojedinim tipovima prikazan je u tabeli 2.

Klase čvrstoće cementa

Cementi se prema standardnim čvrstoćama dele u tri klase i to:

  • klasa 32,5;
  • klasa 42,5;
  • klasa 52,5.

Za svaku klasu standardne čvrstoće definisane su tri klase početne čvrstoće:

  • klasa sa običnom početnom čvrstoćom – N;
  • klasa sa visokom početnom čvrstoćom – R;
  • klasa sa niskom početnom čvrstoćom – L.

Klasa L se može primeniti samo na CEM III cemente.

Dodatna svojstva cementa

Obični portland cementi sa sulfatno otpornim svojstvima označavaju se slovnom oznakom SR.

Obični portland cementi sa svojstvima niske toplote hidratacije označavaju se slovnom oznakom LH.

Označavanje

U tehničkoj, komercijalnoj i drugoj dokumentaciji, kao i na vrećama, cementi se prema Pravilniku označavaju sledećom oznakom: X Y (Z) gde je:
X tip cementa;
Y klasa čvrstoće cementa;
Z dodatna (opciona) oznaka za sulfatno otporne obične cemente i obične cemente niske toplote hidratacije.

Veza između označavanja tipova cementa prema Pravilniku i standardima SRPS EN 197-1 i SRPS 14647 prikazana je u tabeli 3.

Ocenjivanje usaglašenosti

Karakteristike kvaliteta običnih portland cemenata za obavezno ocenjivanje usaglašenosti ispituju se primenom metoda utvrđenih u sledećim srpskim standardima:

SRPS EN 196- 1:2017 Metode ispitivanja cementa - Deo 1: Ispitivanje čvrstoće
SRPS EN 196-2:2015 Metode ispitivanja cementa - Deo 2: Hemijske analize cementa
SRPS EN 196-3:2017 Metode ispitivanja cementa - Deo 3: Određivanje vremena vezivanja i stalnosti zapremine
SRPS EN 196-5:2012 Metode ispitivanja cementa - Deo 5: Određivanje pucolanske aktivnosti za pucolanske cemente
SRPS EN 196-6:2019 Metode ispitivanja cementa – Deo 6: Određivanje finoće mliva
SRPS EN 196-8:2011 Metode ispitivanja cementa - Deo 8: Toplota hidratacije - Metoda rastvaranja
SRPS EN 196-9:2011 Metode ispitivanja cementa - Deo 9: Toplota hidratacije - Semiadijabatska metoda
SRPS EN 196-10:2017 Metode ispitivanja cementa – Deo 10: Određivanje sadržaja hroma (VI) rastvorljivog u vodi, u cementu
SRPS EN 196-11:2019 Metode ispitivanja cementa – Deo 11: Toplota hidratacije - Metoda izotermne provodljivosti kalorimetra
SRPS CEN/TR 196-4:2009 Metode ispitivanja cementa – Deo 4: Kvantitativno određivanje sastojaka
SRPS B.C8.023:2021 Cement - Određivanje zapreminske mase
SRPS EN 13639:2017 Određivanje ukupnog organskog ugljenika
ISO 9277:2010 Ispitivanje specifične površine čvrstih čestica adsorbcijom gasa upotrebom BET metode

Tabela 1 – Vrste cementa i njihov sastav

Oznaka vrste

Oznaka 27 proizvoda
(tipovi običnih cemenata)

Sastav (masenih % a))

  

Glavni sastojci

Sporedni sastojci

klinker

gran.

zgura  visoke peći

silik. čađ

Pucolan

Leteći pepeo

sagor. škriljac

Krečnjak

prirodni

aktivirani

silikatni

kalcijumski

Naziv

Oznaka

K

S

D b)

P

Q

V

W

T

L

LL

CEM I

Portland cement

PC

95-100

-

-

-

-

-

-

-

-

-

0 do 5

CEM II

Portland cement  sa dodatkom zgure

PC 20S

80-94

6-20

-

-

-

-

-

-

-

-

0 do 5

PC 35S

65-79

21-35

-

-

-

-

-

-

-

-

0 do 5

Portland cement  sa dodatkom silikatne čađi

PC 20D

90-94

-

6-10

-

-

-

-

-

-

-

0 do 5

Portland cement  sa dodatkom pucolana

PC 20P

80-94

-

-

6-20

-

-

-

-

-

-

0 do 5

PC 35P

65-79

-

-

21-35

-

-

-

-

-

-

0 do 5

PC 20Q

80-94

-

-

-

6-20

-

-

-

-

-

0 do 5

PC 35Q

65-79

-

-

-

21-35

-

-

-

-

-

0 do 5

Portland cement  sa dodatkom letećeg pepela

PC 20V

80-94

-

-

-

-

6-20

-

-

-

-

0 do 5

PC 35V

65-79

-

-

-

-

21-35

-

-

-

-

0 do 5

PC 20W

80-94

-

-

-

-

-

6-20

-

-

-

0 do 5

PC 35W

65-79

-

-

-

-

-

21-35

-

-

-

0 do 5

Portland cement  sa dodatkom sagorelog škriljca

PC 20T

80-94

-

-

-

-

-

-

6-20

-

-

0 do 5

PC 35T

65-79

-

-

-

-

-

-

21-35

-

-

0 do 5

Portland cement  sa dodatkom krečnjaka

PC 20L

80-94

-

-

-

-

-

-

-

6-20

-

0 do 5

PC 35L

65-79

-

-

-

-

-

-

-

21-35

-

0 do 5

PC 20LL

80-94

-

-

-

-

-

-

-

-

6-20

0 do 5

PC 35LL

65-79

-

-

-

-

-

-

-

-

21-35

0 do 5

Portland kompozitni cement v)

PC 20M

80-88

<------------------------------------------12-20 ---------------------------------------->

0 do 5

PC 35M

65-79

<------------------------------------------21-35 ---------------------------------------->

0 do 5

CEM III

Metalurški cement

M 35K

35-64

36-65

-

-

-

-

-

-

-

-

0 do 5

M 20 K

20-34

66-80

-

-

-

-

-

-

-

-

0 do 5

M 5K

5-19

81-95

-

-

-

-

-

-

-

-

0 do 5

CEM IV

Pucolanski cement v)

P 35

65-89

-

<---------------------------11-35 ------------->

-

-

-

0 do 5

P 55

45-64

-

<---------------------- 36-55 ----------------->

-

-

-

0 do 5

CEM V

Kompozitni cement v)

MP 30

40-64

18-30

-

<---------18-30-------->

-

-

-

-

0 do 5

MP 50

20-38

31-49

-

<---------31-49--------->

-

-

-

-

0 do 5

a) Vrednosti u tabeli odnose se na zbir glavnih i sporednih dodatnih sastojaka.

b) Udeo silikatne čađi ograničen je na 10%.

v) U portland-kompozitnim cementima PC 20M i PC 35M, u pucolanskim cementima P 35 i P 55 i u kompozitnim cementima MP 30 i MP 50 glavni sastojci, pored klinkera moraju biti navedeni u oznaci cementa.                                              

Tabela 2 – Vrste sulfatno otpornih  običnih cemenata i njihov sastav

Oznaka vrste

Oznaka 7 proizvoda
(tipovi sulfatno otpornih običnih cemenata)

Sastav (masenih %)

Glavni sastojci

  

Klinker

Gran. zgura visoke peći

Prirodni pucolan

Silikatni leteći pepeo

Sporedni sastojci

K1

S

P

V

  

CEM I

sulfatno otporni portland cement

 

PC-SR 0

95-100

-

-

-

0-5

PC-SR 3

PC-SR 5

CEM III

sulfatno otporni metalurški cement

M 20K-SR

20-34

66-80

-

-

0-5

M 5K-SR

5-19

81-95

-

-

0-5

CEM IV

sulfatno otporni pucolanski cement

P 35- SR

65-79

-

<--------21-35------->

0-5

P 55- SR

45-64

-

<--------36-55------->

0-5

1 Hemijski sastav klinkera mora da bude u skladu sa definisanim u Tabeli 5. Pravilnika o kvalitetu cementa

Tabela 3 – Veza između označavanja tipova cementa

Familija običnih portland cemenata
Vrsta cementa Tip cementa Član 16. Pravilnika SRPS EN 197-1
CEM I Portland cement PC CEM I
CEM II Portland cement  sa dodatkom zgure PC 20S CEM II/A-S
PC 35S CEM II/B-S
Portland cement  sa dodatkom  silikatne čađi PC 20D CEM II/A/D
Portland cement  sa dodatkom  pucolana PC 20P CEM II/A-P
PC 35P CEM II/B-P
PC 20Q CEM II/A-Q
PC 35Q CEM II/B-Q
Portland cement  sa dodatkom letećeg pepela PC 20V CEM II/A-V
PC 35V CEM II/B-V
PC 20W CEM II/A-W
PC 35W CEM II/B-W
Portland cement  sa dodatkom  sagorelog škriljca PC 20T CEM II/A-T
PC 35T CEM II/B-T
Portland cement  sa dodatkom krečnjaka PC 20L CEM II/A-L
PC 35L CEM II/B-L
PC 20LL CEM II/A-LL
PC 35LL CEM II/B-LL
Portland kompozitni cement PC 20M CEM II/A-M
PC 35M CEM II/B-M
CEM III Metalurški cement M 35K CEM III/A
M 20K CEM III/B
M 5K CEM III/C
CEM IV Pucolanski cement P 35 CEM IV/A
P 55 CEM IV/B
CEM V Kompozitni cement MP 30 CEM V/A
MP 50 CEM V/B
Familija sulfatno otpornih običnih cemenata
CEM I Sulfatno otporni  portland cement PC-SR 0 CEM I-SR 0
PC-SR 3 CEM I-SR 3
PC-SR 5 CEM I-SR 5
CEM III Sulfatno otporni  metalurški cement M 20K-SR CEM III/B-SR
M 5K-SR CEM III/C-SR
CEM IV Sulfatno otporni  pucolanski cement P 35- SR CEM IV/A-SR
P 55- SR CEM IV/B-SR
Kalcijum-aluminatni cement
- - AC CAC